Wulkanizacją,
lub procesem sieciującym nazywamy chemiczne przekształcanie kauczuku
naturalnego lub polimerów w bardziej związane i tym samym wytrzymalsze
materiały przez dodanie siarki lub inne równoważne środki wulkanizujące i
przyspieszacze. Dodatki te modyfikują polimer przez utworzenie poprzecznych
mostków, połączeń, pomiędzy poszczególnymi łańcuchami polimerowymi. Materiały
wulkanizowane są mniej lepkie i mają lepsze właściwości mechaniczne. Termin
włókno wulkanizowane odnosi się do celulozy, którą poddano obróbce w roztworze
chlorku cynku celem sieciowania do włókien celulozowych.
Chociaż
utwardzenie gumy zostało przeprowadzone już w czasach prehistorycznych,
nowoczesny proces wulkanizacji, nazwany Vulcan, od Rzymskiego boga ognia, nie
powstał aż do XIX wieku. Obecnie bardzo szeroki wachlarz produktów wykonany
jest z gumy - opony, podeszwy butów, węże i taśmy przenośnikowe. Kauczuk jest
często sprzedawany pod nazwą handlową ebonitu i jest używany do wyrobów takich
jak na przykład ustniki klarnetu i saksofonu, kule do kręgli czy krążki
hokejowe.
Chociaż wulkanizacja rozpoczęła się tak na prawdę w XVIII wieku, historia
kauczuku utwardzanego za pomocą innych środków sięga czasów prehistorycznych.
Nazwa "Olmeków", w języku Azteków oznacza gumowych ludzi. Cywilizacje
te, najpierw dokonywały ekstrakcji kauczuku z Castilla Elastica, rosnącego
okolicznego drzewa kauczukowego. Sok z lokalnych winorośli Ipomea alba, miesza
się z lateksem w celu utworzenia przetworzonego kauczuku. Działo się to już
1600 lat przed narodzeniem Chrystusa. W świecie zachodnim guma pozostała w
zainteresowaniu przemysłu, chociażby do produkcji materiałów wodoodpornych.
Charles Goodyear (1800 - 1860) jest powszechnie uważany za pierwszego na
świecie wynalazcę znanego nam dzisiaj kauczuku. To on, jako pierwszy
sformułował wszystkie znane nam pojęcia. Nigdy jednak w pełni nie był w stanie
zrozumieć procesu, którego autorem się stał. Z drugiej strony, Thomas Hancock
(1786 - 1865), naukowiec i inżynier, był pierwszym, który opatentował proces
wulkanizacji a nawet uważał, że rozumie lepiej niż Goodyear są proces.
Niewątpliwie, inspirował się pracami i badaniami Goodyeara. Hancock otrzymał
Brytyjski patent 21 maja 1944 roku. Trzy tygodnie później Goodyear otrzymał
patent w Stanach Zjednoczonych.
Goodyear
twierdził, że odkrył wulkanizację wcześniej 1839 roku. W 1853 roku napisał
wspomnienia "Gum-Elastica", w których zawarł taka informację. Chodź
książka jest autobiografią, Goodyear zdecydował się napisać ją w trzeciej
osobie.
Odkrycie
reakcji między gumą i siarką zrewolucjonizowało wykorzystanie gumy i zmieniło
oblicze świata przemysłowego. Dawniej, jedynym sposobem aby uszczelnić
niewielki odstęp między ruchomymi częściami maszyn było wykorzystanie skóry
nasączonej olejem. Nakładało to ogromne ograniczenia. Dopiero wulkanizowana guma
rozwiązała ten problem. Tworzywo mogło przyjmować umiarkowane kształty od dużej
do małej deformacji, by po ustaniu obciążenia wrócić do początkowego kształtu.
Te właściwości połączone z dużą trwałością i brak kleistości są kluczowe dla
efektywnego materiału uszczelniającego. Dalsze eksperymenty w przetwarzaniu i
mieszaniu gumy przez Hancocka i jego współpracowników doprowadziły do bardziej
wiarygodnego procesu.
W 1905 roku
odkryto pochodną aniliny, nazwaną tiokarbanilid, powstały na skutek
przyspieszonej reakcji gumy z siarką. Odkrycia dokonał George Oenslager. Ten
przełom miał równie fundamentalne znaczenie jak odkrycie samego procesu
wulkanizacji. Przyspieszenie procesu spowodowało wzrost efektywności procesu.
Ponadto odkryto, że proces można stosować również w przypadku tworzyw
syntetycznych. Przyspieszacz przyspiesza reakcję utwardzania a retarder ją
opóźnia. Typowy retarder to cykloheksylotioftalimid. W kolejnych latach,
chemicy rozpoczęli opracowywanie nowych receptur utwardzających, które obecnie są
wykorzystywane do produkcji nowoczesnych wyrobów gumowych.
Naturalny,
nieutwardzony kauczuk jest lepki, deformuje się łatwo gdy jest ciepło i staje
się kruchy gdy jest zimno. W tym stanie materiał nie nadaje się do zastosowań
przemysłowych ze względu na kiepska elastyczność. Powody niesprężystego
odkształcenia nie wulkanizowanego kauczuku można znaleźć w jego strukturze
chemicznej - kauczuk składa się z długich łańcuchów polimerowych. Łańcuchy te
mogą poruszać się niezależnie w stosunku do siebie , co pozwala na zmianę
kształtu materiału. Sieciowanie wprowadza się przez wulkanizację. Zapobiega ona
przesuwaniu się łańcuchów polimerowych. W rezultacie, gdy wywierany jest
nacisk, gumy deformują się, natomiast po odjęciu siły, wracają do swojego
pierwotnego kształtu.
W
przeciwieństwie do procesów termoplastycznych (proces płynięcia, zamarzania,
które charakteryzuje zachowanie większości znanych polimerów), wulkanizacja
podobne jak termoutwardzanie jest procesem zasadniczo nieodwracalnym.
Sieciowanie osiąga się zwykle przez dodanie siarki. Znane są również inne
systemu, między innymi wykorzystujące bazę nadtlenku.
W
powszechnym użyciu wyróżniamy pięć rodzajów utwardzania:
- system siarki
- nadtlenki
- sieci uretanowe
- tlenki metali
- acetoksysilan
- system siarki
- nadtlenki
- sieci uretanowe
- tlenki metali
- acetoksysilan